Güney Kore’de İnsansız Mağazalar Yaygınlaşıyor

• Seoul

Güney Kore’nin başkenti Seul’ün dış mahallelerinde gece yarısı canım atıştırmalık bir şeyler çekiyor.

Hiç sorun değil, çünkü apartmanımın hemen karşısında, 24 saat açık atıştırmalık satan üç dükkân var.

Girdiğim dükkân bir dondurma mağazası.

Dondurma dolapları sıralanmış, çeşit çeşit ürünler sergileniyor.

Ne bir güvenlik görevlisi ne de bir çalışan var; sadece ürünler ve ödeme yapılacak otomatik bir kasa bulunuyor. Yapmam gereken tek şey, istediğim ürünü alıp ödemesini yapmak.

Aynı mahallede, kırtasiye, evcil hayvan maması ve hatta suşi satan dükkânlar da var. Hepsi insansız; ortalıkta tek bir çalışan bile yok.

Şehrin daha kalabalık bölgelerinde, personelsiz barlar bile mevcut.

Sool 24 adlı 24 saat açık bir içki barının kurucusu Kim Sung-rae, “Bu büyüklükte bir barı çalıştırmak ve kâr etmek için normalde 12 ila 15 çalışana ihtiyacım olurdu, ama şu anda sadece iki kişiyle çalışıyorum,” diyor.

Bu sistemin ona başka işlere odaklanma fırsatı verdiğini söylüyor.

Kim Sung-rae daha önce yakınlarda bir bar işletiyordu ancak gelirler beklentisini karşılamayınca insansız sisteme geçti ve kârı şimdi artmış durumda.

• Güney Kore’de bir adam robot tarafından öldürüldü
• Dünya’nın ilk robot vatandaşı Suudi Arabistanlı

Daha az bebek, daha fazla otomasyon

On yıllardır süren düşük doğum oranı ve artan maaşlar, otomasyonu teşvik ediyor.

Güney Kore, dünyada en düşük doğurganlık oranına sahip ülke. Bir kadının sahip olduğu ortalama çocuk sayısı 2023’te 0,72’ye kadar düştü, geçen yıl ise biraz toparlanarak 0,75 oldu.

Nüfusun dengede kalması için bu oranın en az 2,1 olması gerekiyor; ki bu sayı Güney Kore’de en son 1982’de aşılmıştı.

Bu da iş gücüne giren kişi sayısının azaldığı, buna karşılık 2000 yılından bu ana asgari ücretin sürekli arttığı anlamına geliyor. Bugün işletme sahiplerinin çalışanlara saatlik yaklaşık 7 dolar ödemesi gerekiyor.

“İnsansız sistemlere geçme nedenim öncelikle asgari ücretin artmasıydı. Bu zorluğun iki çözümü var: Robot teknolojileri ya da otomasyon; bir de insansızlık,” diye konuşan Kim, robotları devreye sokmak daha fazla para ve alan gerektirdiği için insansız mağaza modelini tercih etmiş.

Covid-19 pandemisi de otomasyona geçişi hızlandırdı. Hem maaşlardan tasarruf sağladı hem de katı sosyal mesafe kurallarına uyum sağladı.

Bazılarına göre, yeni nesil çalışanlar artık İngilizce’de “3D işler” olarak adlandırılan —kirli, tehlikeli, zahmetli ya da aşağılayıcı — işlerde çalışmak istemiyor. Bu işler genellikle üretim, tarım ve perakende gibi elle yapılan ve tercih edilmeyen alanları kapsıyor.

İktidardaki Halkın Gücü Partisi’nin milletvekili ve Meclis Eğitim Komisyonu üyesi Cho Jung-hun, “Genç nesil metropol bölgelerde kalmayı tercih ediyor. Ayrıca kendi işlerini kurmak, girişimcilik yapmak, iyi maaşlı yüksek teknoloji işleri kovalamak istiyorlar,” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Bazı diğer siyasetçilerin aksine, gençleri bu tercihlerinden dolayı suçlamıyorum. İstatistikler gösteriyor ki önümüzdeki yıllarda düşük iş gücüyle başa çıkmak zorunda kalacağız ve sınırlı iş gücümüzü en fazla katma değere sahip alanlara yönlendirmek en iyisi.”

Özel bir düşünce kuruluşu olan Kore Ekonomik Araştırma Enstitüsü’ne göre, önümüzdeki 20 yıl içinde Güney Kore’deki işlerin yüzde 43’ü otomasyonla yer değiştirme riski altında.

Yeni bir iş modeli: Mağaza yöneticiliği

Bu durum, dükkan sahipleri adına insansız mağazaları yöneten Kwon Min-jae gibi kişiler için yeni fırsatlar yaratıyor.

Brownie adlı şirketini Covid krizinin sona erdiği 2022 yılında kuran Kwon, BBC’ye verdiği demeçte “Biz insansız çamaşırhaneler, dondurma dükkânları, marketler, kafeler, elektronik sigara mağazaları yönetiyoruz,” diyor.

Mağaza insansız olsa bile, yeniden stoklanması, temizlenmesi ve bakımı gerekiyor.

Başlangıçta bu işleri mağaza sahipleri yapıyordu. Ancak Kwon’un şirketi şimdi bu işleri yapacak personel sağlıyor.

“Her gün birkaç dükkânı ziyaret edebilecek yerel personelimiz var. Dükkan sahipleri için en önemli şey dükkânla uğraşmamak. Ayda fazladan 100-200 dolar ödeyip bu yükü bize bırakmayı tercih ediyorlar.”

İlk başta sadece iki dükkânla başlayan Kwon, şu anda 100’den fazla mağazayı yönetiyor.

Hırsızlık düşük, güven yüksek

Güney Kore’deki düşük hırsızlık oranı da insansız mağazaların başarısında önemli rol oynuyor.

“Bazı müşteriler ödeme yapmayı unuttuğunda daha sonra beni arayıp ödemesini yaptı. Diğer mağazaları bilemem ama buradaki gençler, cüzdanlarını ve telefonlarını masada bırakıp masa kapatacak kadar güvende hissediyor,” diyor Kim.

Dükkanında bazen hırsızlık yaşandığını kabul ediyor ama bunun işini sekteye uğratacak boyutta olmadığını söylüyor.

“Çalınanları hesaplamıyorum bile. Genel olarak zarar etmiyorum, bu yüzden çok da önemli değil. Güvenlik görevlisi tutmanın maliyeti, hırsızlıkla kaybedilenden daha fazla olur.”

• İnsansı robotların çoğu neden kadın?
• Musk, Mars’a insansı robot taşıyan ilk roketi 2026’da gönderecek

Teknolojideki ilerlemeler, şoförlük gibi mesleklerin de otonom araçlarla ortadan kalkacağı anlamına geliyor.

2032 yılına kadar Güney Kore’nin yüzde 2’lik uzun vadeli ekonomik büyüme hedefine ulaşabilmesi için 890 binden fazla ek iş gücüne ihtiyacı olacak.

Kore Market İşçileri Sendikası gibi bazı kuruluşlar iş gücü piyasasının geleceğinden endişe duysa da, insansız bar sahibi Kim gibi girişimciler yaklaşan ekonomik fırsatlar konusunda oldukça iyimser.