İspanya’da Müslümanlardan öğrenilen halı dokuma sanatı yaşatılıyor

İberya Yarımadası’nda Endülüs İslam devrinde (711-1492) Müslümanlardan öğrendiği halı dokuma tekniğini “İspanyol düğümü” ismiyle günümüze taşıyan İspanya, bu tekniğin “Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”ne alınması için Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütüne (UNESCO) başvurdu.

İspanya’nın başşehri Madrid’de 1721’de devrin Hükümdarı 5. Felipe’nin talimatıyla kurulan Kraliyet Halı Dokuma Fabrikası, bir devir bu topraklarda egemenlik kuran Müslümanlardan miras kalan İspanyol düğümü tekniğinin hayatta kalmasını sağlayan tek halı üretim merkezi olarak öne çıkıyor.

Halı dokumada en bilinen ve en çok uygulanan Türk düğümü tekniğinden, eğimli çizimlerde kullanılamaması ve her iki tarafının simetrik olmasıyla farklılaşan İspanyol düğümü, yalnızca keten, ipek ve ince yün iplikte kullanılıyor.

Zikzak desenli olan İspanyol düğümü tekniğinde her metrekareye 72 bin 500’den fazla iplik düğümü yapılırken, vakit ve maliyet açısından Türk düğümüne nazaran tamamlanması yaklaşık iki kat daha uzun ve masraflı oluyor.

“İspanyol düğümü teknikli halı dokuma Mısır’da başlayıp Endülüs İslam periyodunda İberya Yarımadası’na geliyor”

Halı ve kilim dokumacılığında Türk düğümü ile İspanyol düğümü tekniklerini kullanan seçkin yerlerden biri olan Madrid’deki Kraliyet Halı Dokuma Fabrikası’nın Genel Yöneticisi Alejandro Klecker de Elizade, AA muhabirine yaptığı açıklamada, “İspanyol düğümünün 2 bin 300 yıldan fazla bir tarihi var. Fakat Endülüs İslam devrinde Mısır’dan İberya Yarımadası’na getiriliyor. O periyotta çok sayıda Müslüman aile bu geleneği devam ettirdiğinden bu bölgede kalıyor ve sonrasında İspanyol düğümü olarak isimlendirilmeye başlıyor.” dedi.

Öncelikli pazar Orta Doğu ülkeleri

İberya Yarımadası’nda 1492’de Müslümanların egemenliğinin son bulması ve Katolik hükümdarların bölgede İslam ile ilgili kültürel geçmişi büsbütün silmeye çalışmasından ötürü uzun bir mühlet yok denebilecek kadar az kullanılan İspanyol düğümünün 20. yüzyılda başlatılan kimi teşebbüslerle tekrardan ayakta tutulmaya çalışıldığını anlatan Klecker de Elizade, kelamlarına şöyle devam etti:

“İspanya’da 15. ve 16. yüzyıllarda halı üretimi epeyce fazla olsa da bunlar daima Türk düğümüyle yapıldı. İspanyol düğümü çok karışık ve daha kıymetli. 17. yüzyılda neredeyse ortadan kaybolma tehlikesi olan bir teknikti. 20. yüzyılda bilhassa güneyde Cadiz üzere 2-3 İspanyol kentinde birtakım dokuma atölyeleri kuruldu lakin çok fazla talep olmadığı için de halı üretiminde pek başarılı olunmadı.”

İspanyol düğümüyle yapılan halıların özel ve değerli olmasından ticari satışının epeyce kısıtlı olduğunu belirten Klecker de Elizade, şu andaki en büyük avantajlarının Orta Doğu pazarı olduğunu vurguladı.

AA’nın haberine nazaran, birebir vakitte müze olarak da kullanılan Fabrika’nın Yöneticisi, “Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan öncelikli müşterilerimiz. Bu ülkeler, kendilerini tıpkı vakitte İspanyol-Müslüman olan bu mirasın bir modülü olarak görüyorlar. Tıpkı vakitte Kolombiya, Venezuela ve Meksikalı güçlü aileler de bizden halı almaya başladı. Fakat fabrikamızda 12-14 dokumacı var. En üst randımanda çalışsak bile yılda en fazla 20 halı üretebiliriz.” halinde konuştu.

“İspanya’daki saraylar, Meclis, Senato binaları Türk halılarıyla dolu”

Türk düğümü ve Türk halılarının dünyaca tanındığını, kendilerinin de İspanyol ve Türk düğümleri tekniklerini birlikte kullandıklarını anlatan Klecker de Elizade, “Herkes Türk halılarını tanıyor zira İspanya’daki saraylar, Meclis, Senato, İspanya Merkez Bankası binaları ya da soylu İspanyol ailelerin meskenlerinin birçoğu Türk halılarıyla dekore edilmiş durumda. Bizim de yaptığımız her 30 halıdan yalnızca biri İspanyol düğümlü oluyor.” ifadelerini kullandı.

Klecker de Elizade, Kraliyet Halı Dokuma Fabrikası olarak birkaç yıl evvel Türkiye’nin Madrid Büyükelçiliği aracılığıyla Türk ve İspanyol halı dokuma sanatkarları ortasında onarım teknikleri, çizim üzere bahislerde iş birliğine yönelik kimi teşebbüslerin olduğunu lakin bunları şimdi hayata geçiremediklerini kaydetti.

Türk ve İspanyol halı sanatındaki tarihi değişikliklerin araştırılmasının çok pahalı olacağını lisana getiren İspanyol Yönetici, “Hem Türk hem de İspanyol olarak halı dokuma sanatı devirlerini tekrar keşfetmek ve ortak noktaları bulmak değerli olacaktır.” dedi.

“Halı dokuma kültüründe İspanya, Türkiye’nin Osmanlı tarihindeki Orta Doğu dünyasının mirasçısıdır.” diyen Klecker de Elizade, İspanya’nın çok severek kullandığı turkuaz mavisi rengini Osmanlılardan aldığını, ipek ve yünün ise büsbütün İspanyol-Müslüman köklerine dayandığını söyledi.

“Dünyada bizim yaptığımız işi yapan çok az yer var”

İspanya’da Bakanlar Şurasının İspanyol düğümünün UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alınması için müracaat yapılması kararı aldığını hatırlatan Klecker de Elizade, el işiyle ilgili dünyanın farklı yerlerinden UNESCO’ya çok fazla talep gittiğini lakin İspanyol düğümünün tarihi ve kültürel özelliğinin anlaşılarak bu listeye gireceğini umduğunu belirtti.

Çizim sevdasıyla bu fabrikaya giren ve 49 yıldır halı dokumacılığı yapan Jose İgnacio Garcia da “Dünyada bizim yaptığımız işi yapan çok az yer var. Avrupa’da bizim üzere bir fabrika yok. Birçok el sanatında olduğu üzere şayet bu teknik de korunmazsa gelecekte ortadan kaybolma riskiyle karşı karşıya kalır. Korunması için İspanyol düğümü olarak kültürel miras listesine girmesi gerekiyor.” değerlendirmesinde bulundu.